شرح حکمت متعالیه (اسفار اربعه)

شرح اسفار الأربعة

مشخصات جلد اول

مشخصات جلد دوم

معرفی کتاب «شرح اسفار الأربعة»

کتاب شرح اسفار اربعه نوشته آیت‌الله مصباح یزدی، یکی از جامع‌ترین شروح بر کتاب بزرگ و اساسی الأسفار الأربعة اثر ملاصدرا شیرازی است. این کتاب به‌عنوان یک اثر فلسفی-تفسیری، در قالب سلسله درس‌هایی نگارش یافته که استاد محمدتقی سبحانی تحقیق و تصحیح  آن را انجام داده است و با نظارت عبدالرسول عبودیت به چاپ رسیده است. در ادامه توضیحات مفصلی از ساختار، محتوای علمی، و ویژگی‌های این اثر آمده است:

ساختار کلی کتاب

کتاب به دو بخش اصلی در جلد اول تقسیم شده است:

1. جلد اول:
   • این بخش شامل ۳۷ جلسه درسی است و به مباحث ابتدایی فلسفه ملاصدرا پرداخته که در حوزه وجود و ماهیت تمرکز دارند.
   • عناوین اصلی:
     • السفر الاول، المسلک الاول: بررسی سفر اول از چهار سفر ملاصدرا که به شناخت حقایق از طریق عقل و شهود اختصاص دارد.
     • المرحله الاولی، المنهج الاول و دوم: تحلیل مبانی اولیه شناخت و وجودشناسی.
     • الفصل الاول تا الفصل الثالث: ورود به مباحث تفصیلی درباره واجب‌الوجود و نحوه ارتباط آن با ممکن‌الوجود.

2. جلد دوم:
   • این بخش شامل ادامه فصل‌های جلد اول است که از فصل چهارم تا فصل بیست‌ودوم را در بر می‌گیرد.
   • مباحث اصلی شامل:
     • اثبات واجب‌الوجود به ذات و لوازم آن.
     • وحدت وجود و تبیین عمیق ماهیت موجودات ممکن.
     • حرکت جوهری و نحوه استکمال نفس.

محتوای علمی

این کتاب بر اساس سلسله درس‌های آیت‌الله مصباح یزدی تدوین شده و شامل ویژگی‌های زیر است:

1. تحلیل عمیق فلسفی:
   • استاد مصباح یزدی، ضمن تدریس، مباحث فلسفه اسلامی را از منظرهای مختلف (ابن‌سینا، شیخ اشراق، فخر رازی، خواجه نصیرالدین طوسی و دیگر فیلسوفان بزرگ) تحلیل کرده و با نظریات ملاصدرا مقایسه می‌کند.
   • مثال: در موضوع حرکت جوهری نفس، به دقت توضیح می‌دهد که چگونه ملاصدرا حرکت نفس را از جسمانیة‌الحدوث بودن تا روحانیة‌البقاء تحلیل کرده است.
2. بیان ساده و روان:
   • متن عربی اسفار همراه با شرح فارسی روان ارائه شده تا حتی خوانندگان غیرمتخصص نیز بتوانند به مفاهیم پیچیده دست یابند.
3. نقد و بررسی آرای ملاصدرا:
   • در کنار شرح متن، مواردی از آرای ملاصدرا نقد شده است.
   • مثال: در مبحث اتحاد عاقل و معقول، اشکالات و محدودیت‌های نظریه ملاصدرا به‌صورت دقیق بررسی شده است.
4. ارتباط با متون دیگر:
   • برای درک بهتر مباحث، به آثار دیگر فیلسوفان بزرگ مانند شفای ابن‌سینا و المباحث المشرقیه ارجاع داده شده است.

ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد کتاب

1. انسجام محتوایی:
   • استاد مصباح یزدی تلاش کرده مباحث متن اصلی با ساختار منظمی شرح داده شوند.
   • مثال: هر فصل با ذکر موضوعات اصلی شروع شده و در پایان خلاصه‌ای از مباحث و ارتباط آن با مسائل قبلی ارائه می‌شود.
2. پرهیز از تطویل غیرضروری:
   • مباحث به‌گونه‌ای بیان شده‌اند که ضمن پوشش دقیق جزئیات، از زیاده‌گویی و اطناب بی‌جا پرهیز شده است.
3. تمرکز بر حکمت متعالیه:
   • این شرح، یکی از بهترین منابع برای فهم نظام فلسفی حکمت متعالیه ملاصدراست که شامل مباحثی چون وجودشناسی، انسان‌شناسی، و غایت‌شناسی است.
4. تعلیقات فارسی و عربی:
   • تعلیقات استاد مصباح یزدی، هم در متن عربی و هم در توضیحات فارسی آورده شده و در مواردی جنبه تکمیلی یا نقدی دارند.
5. بررسی نقادانه حرکت جوهری:
   • استاد در مبحث حرکت جوهری با ظرافت بیان می‌کند که چگونه ملاصدرا یکپارچگی حرکت در جوهر را توضیح داده اما در مواردی، مباحث او محل اشکال است.

برخی نقاط برجسته در مباحث کتاب

1. حرکت جوهری و تجرد نفس:
   • استاد مصباح توضیح می‌دهد که حرکت جوهری در نفس چگونه از جسمانیت به‌سوی تجرد می‌رود و در نهایت به اتحاد با عقل فعال می‌انجامد.
2. وحدت وجود:
   • این موضوع به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین اصول فلسفه صدرایی، به‌طور مفصل توضیح و نقد شده است.
3. نقد فلسفه پیش از ملاصدرا:
   • استاد در مقایسه با ابن‌سینا و دیگر فلاسفه اسلامی، نشان می‌دهد که چگونه ملاصدرا توانسته گام‌های بلندی در تبیین مسائل فلسفی بردارد.

پیشنهاد مطالعه

1. مخاطبان:
   • این کتاب برای دانشجویان، اساتید فلسفه اسلامی و پژوهشگران حکمت متعالیه بسیار مفید است.
   • مطالعه این کتاب به علاقه‌مندان مبتدی توصیه نمی‌شود و بهتر است ابتدا آثاری مانند فلسفتنا یا نهایة الحکمة خوانده شود.
2. روش مطالعه:
   • بهترین شیوه مطالعه این کتاب، بررسی همزمان متن عربی و شرح فارسی است.
   • استفاده از تعلیقات و ارجاعات به سایر منابع، درک عمیق‌تری از مباحث فراهم می‌کند.