پژوهشکده امامت نشست هجدهم ماه امامت با موضوع «الگوهای مطالعاتی تاریخ امامت» (نشست شماره ۲ سلسله جلسات تاریخ نهاد امامت است) را با همکاری انجمن علمی امامت حوزه علمیه قم و مرکز تخصصی امام شناسی برگزار کرد.
این نشست علمی با حضور دو تن از اساتید برجسته حوزه علوم انسانی و دینی، دکتر میرمحمدی و حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سبحانی، برگزار شد.
نشست هجدهم ماه امامت به بررسی و تحلیل الگوهای مطالعاتی مناسب برای شناخت و تحلیل تاریخ نهاد امامت اختصاص داشت.
در این نشست، هر یک از اساتید به بیان دیدگاه‌ها و پیشنهادهای خود درباره شیوه‌های مطالعاتی پرداختند.
در ادامه، جزئیات این مباحث ارائه می‌شود.
دکتر میر محمدی: تاکید بر طراحی و بومی‌سازی الگوهای مطالعاتی
دکتر میر محمدی ابتدا با تاکید بر اهمیت توجه به مسائل پایه‌ای در علوم انسانی و اجتماعی، به معرفی سه الگوی اصلی مطالعاتی در بررسی تاریخ نهاد امامت پرداخت:
الگوی مطالعاتی پارادایمی:
- این الگو تاریخ نهاد امامت را در چهار بخش هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی، روش‌شناسی و روش‌ها تحلیل می‌کند.
- وی تاکید کرد که هر پارادایم می‌تواند یک الگوی مطالعاتی خاص باشد، اما برای استفاده از آن باید این الگوها بومی‌سازی شده و ساختار آن‌ها با پیش‌فرض‌های دینی همخوانی یابد.
•الگوی مولفه‌ای:
- این الگو تاریخ نهاد امامت را بر اساس پنج مولفه اصلی بررسی می‌کند: مبانی، مسائل، مفاهیم، گزاره‌ها، و نتایج.
- این شیوه به بررسی جزئیات و تحلیل عمیق مسائل نهاد امامت می‌پردازد.
الگوی عنصری:
- این روش برای پیوند میان مسائل علمی تاریخ نهاد امامت و پیش‌فرض‌های دینی و کلامی ارائه شده است. به گفته دکتر میر محمدی، این الگو امکان تعامل مؤثرتر میان دانش تاریخی و باورهای دینی را فراهم می‌آورد.
وی در پایان سخنان خود بر ضرورت ترکیب‌پذیری الگوها تاکید کرد و توضیح داد که می‌توان الگوی مولفه‌ای را ذیل یک پارادایم بزرگ‌تر به کار گرفت.
ترکیب الگوهای تحلیلی و توجه به تاریخ قدسی و عرفی
در بخش دیگر نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سبحانی به طرح دیدگاه‌های خود پرداخت و بر ضرورت توجه به مسائل پایه‌ای در پژوهش‌های دینی تاکید کرد.
وی بر این باور بود که پژوهش‌های دینی امروزه کمتر به این مسائل بنیادین پرداخته و نیازمند بازنگری است.
سپس، وی پنج الگوی اصلی تحلیل تاریخی را معرفی کرد:
الگوی استقرایی:
- دکتر سبحانی این الگو را پرکاربردترین روش در تاریخ‌نگاری دانست، اما به ضعف‌هایی مانند نبود گزارش‌های تاریخی کافی و احتمال تحریف اشاره کرد.
- وی این روش را برای تحلیل تاریخ نهاد امامت ناکافی دانست.
•الگوی تحلیلی (مبتنی بر مکتب آنال):
- این الگو با بررسی نسبت بین رویدادها و زمینه‌های تاریخی، به کشف بخش‌های پنهان تاریخ کمک می‌کند و برای تحلیل تاریخ نهاد امامت بسیار مفید است.
الگوی تفهمی و تفسیری:
- این الگو با تمرکز بر معنا و مفهوم کنش‌های تاریخی انسان، نگاهی عمیق‌تر به رویدادهای تاریخی ارائه می‌دهد.
•الگوی تبارشناسی:
- وی این الگو را برای تحلیل ریشه‌ها و روابط تاریخی مناسب دانست و آن را ابزاری برای درک زوایای ناشناخته تاریخ معرفی کرد.
تاریخ قدسی و عرفی:
- دکتر سبحانی تاکید کرد که تاریخ نهاد امامت از دو بُعد قدسی و عرفی تشکیل شده است. وی این دو را مکمل یکدیگر دانست و تاکید کرد که دیدگاه‌های موجود اغلب تنها یکی از این دو بُعد را در نظر می‌گیرند. در حالی که ترکیب این دو برای تحلیل دقیق‌تر ضروری است.
پیشنهادهای مشترک و نتیجه‌گیری
هر دو ارائه دهنده بر این نکته تاکید داشتند که یک الگوی مطالعاتی به تنهایی نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای تحلیل تاریخ نهاد امامت باشد.
ترکیب الگوها و بومی‌سازی آن‌ها با توجه به پیش‌فرض‌های دینی و کلامی، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.
همچنین، توجه به دو جنبه قدسی و عرفی تاریخ نهاد امامت می‌تواند رویکردی نوین برای درک بهتر این حوزه ارائه دهد.
این نشست با ارائه دیدگاه‌هایی کاربردی برای پژوهشگران و علاقه‌مندان حوزه تاریخ نهاد امامت، گامی مهم در توسعه روش‌شناسی در این زمینه بود.
