نقدی بر کتاب «مدخل و درآمد علم کلام»

معرفی مقاله: نقدی بر کتاب «مدخل و درآمد علم کلام»
نویسنده مقاله: محمدتقی سبحانی
منبع: مجله آینه پژوهش، شماره ۲۵، خرداد و تیر ۱۳۷۳ (صفحات ۶۲–۷۰)

موضوع مقاله:
این مقاله به نقد کتاب «مدخل و درآمد علم کلام» اثر علی ربّانی گلپایگانی می‌پردازد. این کتاب به عنوان متن درسی رشته تخصصی کلام در حوزه علمیه قم تدوین شده و مبتنی بر مقالات پیشین مؤلف در مجله «کیهان اندیشه» است. هدف اصلی کتاب، بازشناسی هویت و تاریخ علم کلام اسلامی در قالبی منسجم و بی‌سابقه عنوان شده است.

مزایای کتاب از نگاه نویسنده مقاله:
۱. پرداختن به موضوعی نو و ضروری در حوزه فرهنگ اسلامی.
۲. تنظیم منظم و ساختارمند مطالب.
۳. قلم روان و گویا در انتقال مفاهیم.
۴. ارائه فهرستها و پیوستهای استاندارد.
۵. تلاش مؤلف در گردآوری و تحقیق محتوایی.

نقدهای محوری:
۱. ضعف در استدلالها: برخی نظریات ارائه شده ضعیف یا مخدوش اند و در ردّ آرای مخالفان چندان موفق نیستند.
۲. عدم انسجام منطقی: نظریات کتاب از هماهنگی لازم برخوردار نیستند و گاه متناقض به نظر می‌رسند.
۳. کمبود منابع معتبر: استناد به منابع دستاول کلامی، تاریخی و فلسفی کافی نیست و از تحقیقات جدید بی‌نصیب مانده است.
۴. نادیده گرفتن آرای مخالف: در مواردی که طرح نظرات مخالف ضروری است، مؤلف صرفاً به دیدگاه خود بسنده کرده است.
۵. ضعف در تحلیلهای تاریخی و کلام جدید: تحلیلها گاه سطحی اند و به مسائل نوین کلامی (مانند تعارض علم و دین، زبان دین، و فلسفه سیاسی) پرداخته نشده است.

بررسی نمونه های مشخص:

• نظریه وحدت موضوع در علوم:انتقاد به برداشت نادرست مؤلف از آرای مرحوم بروجردی و بی توجهی به تفاوت علوم برهانی و اعتباری.
• تناقض در روششناسی:تناقض میان ادعای وحدت موضوع علم کلام و پذیرش تعدّد روشهای آن.
• تحلیل نادرست پیدایش فرق اسلامی:نادیدهگرفتن عوامل فرهنگی، فلسفی و سیاسی در شکل گیری فرقه‌ها و تأکید یکجانبه بر نقش امویان.
• ضعف در پرداخت به کلام جدید:بی توجهی به مباحث روزآمدی مانند تجربه دینی، حقوق بشر، و فلسفه تحلیلی.

جمع بندی:
نویسنده مقاله با قدردانی از تلاش مؤلف در تدوین متنی آموزشی، بر این باور است که کتاب باوجود مزایا، از استانداردهای لازم برای مقطع تخصصی کلام فاصله دارد. پیشنهاد می‌شود با بازنگری در استدلالها، افزودن منابع معتبر، و پرداختن به مباحث نوین کلامی، اثر حاضر به متنی پربارتر و کارآمدتر تبدیل شود.

این مقاله نه تنها نقدی علمی بر یک اثر آموزشی است، بلکه زمینه ای برای بازاندیشی در شیوه‌های تدوین متون تخصصی دینی فراهم می‌کند.

برای دریافت متن کامل مقاله اینجا کلیک کنید