حجیت متشابک منابع معرفت در فهم و تبیین آموزه های اعتقادی

عنوان: حجیت متشابک منابع معرفت در فهم و تبیین آموزه های اعتقادی
نویسندگان: محمدنقی سبحانی و سیدمحمدمهدی افضلی
منبع: تحقیقات کلامی (فصلنامه علمی-پژوهشی)، سال اول، شماره ۲، پاییز ۱۳۹۲

موضوع اصلی:

این مقاله به بررسی نقش تعامل عقل و وحی (نقل) در فهم و تبیین آموزههای اعتقادی اسلام می‌پردازد. نویسندگان با نقد دو دیدگاه رایج—انحصارگرایی عقل یا نص—از نظریه «حجیت متشابک» دفاع می‌کنند که بر همکاری متقابل عقل و نقل در فرایند شناخت دینی تأکید دارد.

چکیده:

• در نظام معرفت دینی، برخی عقل را منبعی مستقل و برخی نص (وحی) را خودبسنده می‌دانند.
• نویسندگان هر دو نگاه را ناکارآمد دانسته و با طرح «حجیت متشابک»، تعامل عقل و نقل را ضروری میدانند.
• عقل در فهم، استنباط، تبیین، و دفاع از گزارههای دینی نقش دارد، اما نیازمند هدایت وحی است.
• وحی نیز با ارائه مبادی و محدودیتهای عقل، به توسعه ظرفیت شناختی آن کمک می‌کند.
• این رویکرد از تفسیرهای بی ضابطه، تقلیل گرایی، یا خرافات جلوگیری می‌کند.

مفاهیم کلیدی:

• عقل: قوه شناخت انسان که در تعامل با وحی تکمیل می‌شود.
• نقل (وحی): معارف الهی که از طریق قرآن و سنت منتقل شده است.
• حجیت متشابک: همکاری متقابل عقل و نقل در شناخت دینی.
• سنت حاکی و محکی: تفاوت بین روایات نقلشده (حاکی) و محتوای اصلی آنها (محکی).

نقاط برجسته مقاله:

1. نقد دیدگاههای انحصارگرا:
   • نقد عقل گرایی افراطی (فیلسوفان مشائی) و نص گرایی محض (اخباریان).
   • تأکید بر ناتمام بودن هر دو رویکرد بدون تعامل با یکدیگر.
2. کارکردهای عقل و نقل:
   • عقل درفهم، استنباط، هماهنگی، تعلیم، اثبات، و دفاع از آموزهها نقش دارد.
   • وحی باهدایت، تحدید حدود، و توسعه افقهای شناختی، عقل را تکمیل می‌کند.
3. تعامل کتاب و سنت:
   • قرآن و سنت در تفسیر یکدیگر نقش مکمل دارند.
   • سنت بهعنوان بیانگر جزئیات و مصادیق، فهم قرآن را تسهیل می‌کند.
4. نتایج نظریه حجیت متشابک:
   • جلوگیری از تفسیرهای سلیقهای و تقلیلگرایانه.
   • ایجاد توازن بین عقلانیت و التزام به متون دینی.

جمع بندی:

این مقاله با ارائه نظریه «حجیت متشابک»، راهکاری برای حل تعارضات سنتی بین عقل و نقل در اندیشه اسلامی ارائه می‌دهد. نویسندگان با ترکیب این دو منبع، به دنبال دستیابی به فهمی متوازن و نظاممند از آموزه‌های اعتقادی هستند که هم از عقلانیت دفاع می‌کند و هم از تحریف متون دینی جلوگیری می‌نماید.

برای دریافت متن کامل مقاله اینجا کلیک کنید