مقاله “جریان کلامی امامیه در شهر عسکر مُکرم (در میانۀ مدرسۀ کوفه و بغداد)“ به قلم محمدتقی سبحانی و سیداکبر موسوی تنیابی در فصلنامه علمی پژوهشی تحقیقات کلامی (سال ششم، شماره ۲۳، زمستان ۱۳۹۷) منتشر شده است. این مقاله به بررسی جریان کلامی امامیه در شهر عسکر مُکرم، واقع در منطقۀ خوزستان، در بازۀ زمانی سده‌های سوم و چهارم هجری می‌پردازد.
موضوع مقاله:
مقاله به بررسی فعالیت‌های کلامی امامیه در شهر عسکر مُکرم، که در میان دو مدرسۀ کوفه و بغداد قرار داشته، می‌پردازد. این شهر در آن دوران یکی از مراکز مهم فعالیت‌های علمی و کلامی بوده و متکلمان امامیه در کنار معتزلیان در این شهر به فعالیت‌های علمی و مناظرات کلامی مشغول بودند. هدف اصلی مقاله، بازشناسی و بازخوانی بخشی از تاریخ تفکر امامیه در سده‌های نخستین و نقش متکلمان امامی در عسکر مُکرم است.
چکیده:
مقاله با اشاره به افول مدرسۀ کلامی کوفه در نیمۀ دوم قرن دوم هجری و انتقال میراث فکری آن به مراکز دیگر مانند بغداد و قم، به بررسی فعالیت‌های کلامی امامیه در شهر عسکر مُکرم می‌پردازد. این شهر در سده‌های سوم و چهارم هجری یکی از مراکز مهم اعتزال‌گرایی بوده و در کنار معتزلیان، شماری از متکلمان امامیه نیز در آن فعالیت داشته‌اند. این متکلمان با وجود تعامل با معتزلیان در برخی موضوعات کلامی، در مسئلۀ امامت موفق شدند دیدگاه معتزلیان بصره را تغییر دهند. مقاله به بررسی نقش این متکلمان و تأثیرات متقابل امامیه و معتزله در عسکر مُکرم می‌پردازد.
کلیدواژه‌ها:
- عسکر مُکرم
- کلام امامیه
- اعتراض‌گرایی
- ابن جبرویه
- ابن مملك
ساختار مقاله:
مقاله در چند بخش اصلی تنظیم شده است:
- درآمد: بیان اهمیت موضوع و پیشینۀ تاریخی فعالیت‌های کلامی امامیه در عسکر مُکرم.
- وضعیت اجتماعی و فرهنگی عسکر مُکرم: بررسی تاریخچه و جایگاه این شهر در منطقۀ خوزستان.
- حضور شیعیان در عسکر مُکرم: بررسی حضور شیعیان و متکلمان امامیه در این شهر.
- فعالیت خط کلامی امامیه در عسکر مُکرم: معرفی متکلمان برجستۀ امامیه در این شهر و فعالیت‌های کلامی آنان.
- تأثیرات متقابل امامیه و معتزله در عسکر مُکرم: بررسی تأثیرات متقابل این دو جریان فکری در موضوعات کلامی.
نتایج:
مقاله به این نتیجه می‌رسد که جریان کلامی امامیه در عسکر مُکرم، با وجود سیطرۀ فکری معتزله، فعال و تأثیرگذار بوده است. متکلمان امامیه در این شهر با معتزلیان تعامل داشتند و در برخی موضوعات کلامی مانند امامت، موفق شدند دیدگاه معتزلیان را تغییر دهند. همچنین، برخی از معتزلیان تحت تأثیر متکلمان امامیه، به افضلیت امام علی (ع) گرایش پیدا کردند.
منابع:
مقاله از منابع متعددی از جمله آثار نجاشی، طوسی، قاضی عبدالجبار، ابن ندیم و دیگر متکلمان و مورخان استفاده کرده است.
این مقاله برای علاقه‌مندان به تاریخ تفکر امامیه و جریان‌های کلامی در سده‌های نخستین اسلامی منبعی ارزشمند محسوب می‌شود.
برای دریافت متن کامل مقاله اینجا کلیک کنید
