مقاله «بازخوانی سه قرائت برساخته از مفهوم تقیه؛ انکار، انقضا، اتّحاد» که در فصلنامه علمی پژوهشی تحقیقات کلامی (شماره 37، تابستان 1401) منتشر شده است، به بررسی سه قرائت مختلف از مفهوم تقیه در میان مسلمانان، به ویژه در میان شیعیان و اهل سنت، می‌پردازد. مویسنده این مقاله سیدمحمد مهدی موسوی و محمد نقی سبحانی است که به تحلیل و نقد این سه قرائت با استناد به آیات قرآن، روایات و عقل سلیم پرداخته است. در ادامه، به تفصیل به بررسی محتوای مقاله می‌پردازیم.
مقدمه و کلیات
مقاله با معرفی مفهوم تقیه آغاز می‌شود. تقیه به معنای پنهان‌کردن اعتقادات یا اعمال دینی در شرایطی است که بیان صریح آن‌ها ممکن است به ضرر جانی، مالی یا آبرویی فرد مسلمان منجر شود. این مفهوم در اسلام، به ویژه در مذهب شیعه، جایگاه ویژه‌ای دارد و در منابع حدیثی و فقهی شیعه و سنی به آن اشاره شده است. نویسندگان در این مقاله به بررسی سه قرائت اصلی از تقیه می‌پردازند که در میان اندیشمندان معاصر مطرح شده‌اند.
قرائت اول: انکار تقیه
طرح نظریه
برخی از اندیشمندان اهل سنت تقیه را انکار کرده و آن را مختص شیعیان می‌دانند. آن‌ها معتقدند که تقیه در میان مسلمانان جایگاهی ندارد و تنها شیعیان به آن باور دارند. برخی حتی تقیه را نشانه‌ای از نفاق شیعیان دانسته و ادعا می‌کنند که تقیه فقط در برابر کفار جایز است، نه در برابر مسلمانان.
بررسی و نقد
نویسندگان با استناد به آیات قرآن (مانند آیه 28 سوره آل عمران و آیه 106 سوره نحل) و روایات اهل سنت نشان می‌دهند که تقیه نه تنها در برابر کفار، بلکه در برابر مسلمانان نیز جایز است. آن‌ها به روایاتی از صحابه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) اشاره می‌کنند که در آن‌ها تقیه در برابر مسلمانان نیز انجام شده است. برای مثال، ابوهُریره از ترس خلیفه دوم سکوت کرده و تقیه نموده است. همچنین، نویسندگان تأکید می‌کنند که تقیه با نفاق متفاوت است، زیرا تقیه برای حفظ جان و مال است، در حالی که نفاق به معنای پنهان‌کردن شرک و ایمان نداشتن است.
قرائت دوم: انقضا و اتمام زمان تقیه
طرح نظریه
برخی از جریان‌های درون شیعی معتقدند که زمان تقیه به پایان رسیده و در شرایط کنونی نیازی به تقیه نیست. آن‌ها استدلال می‌کنند که با گسترش اطلاعات و آگاهی مخالفان از عقاید شیعه، تقیه دیگر ضرورتی ندارد. برخی نیز جغرافیای خاصی را برای تقیه در نظر می‌گیرند و معتقدند که تقیه فقط در مکان‌های خاصی که خطر وجود دارد، لازم است.
بررسی و نقد
نویسندگان با استناد به روایات اهل بیت (ع) نشان می‌دهند که تقیه تا زمان ظهور حضرت مهدی (عج) ادامه خواهد داشت. آن‌ها به روایاتی اشاره می‌کنند که در آن‌ها تأکید شده است ترک تقیه قبل از ظهور، به معنای خارج‌شدن از دین است. همچنین، نویسندگان تأکید می‌کنند که علم مخالفان به عقاید شیعه دلیلی بر عدم نیاز به تقیه نیست، زیرا تقیه برای جلوگیری از خطر و حفظ جان و مال است، نه صرفاً برای پنهان‌کردن عقاید.
قرائت سوم: این‌همانی تقیه و وحدت
طرح نظریه
برخی از اندیشمندان تقیه را با مفهوم وحدت بین مذاهب اسلامی یکی دانسته و از آن برای کتمان حقایق و اختلافات استفاده می‌کنند. آن‌ها معتقدند که تقیه می‌تواند به عنوان ابزاری برای ایجاد وحدت بین شیعه و سنی به کار رود.
بررسی و نقد
نویسندگان با تفکیک بین وحدت اجتماعی و وحدت عقیدتی نشان می‌دهند که تقیه نمی‌تواند به معنای کنار گذاشتن اختلافات عقیدتی باشد. آن‌ها به روایاتی از اهل بیت (علیهم السلام) اشاره می‌کنند که در آن‌ها تأکید شده است شیعیان باید در عین حفظ اعتقادات خود، با دیگر مسلمانان به صورت مسالمت‌آمیز زندگی کنند. نویسندگان همچنین تأکید می‌کنند که تقیه و وحدت دو مفهوم کاملاً جدا هستند و نمی‌توان آن‌ها را یکی دانست.
نتیجه‌گیری
مقاله با جمع‌بندی نتایج به دست‌آمده به این نتیجه می‌رسد که:
- تقیه یک اصل اسلامی است که در شرایط خاص برای حفظ جان، مال و آبروی مسلمانان مشروعیت دارد.
- انکار تقیه توسط برخی از اهل سنت ناشی از ناآگاهی آن‌ها به منابع حدیثی خود است.
- ادعای انقضا و اتمام زمان تقیه دلیل شرعی ندارد و با آیات و روایات مخالف است.
- این‌همانی تقیه و وحدت نیز هیچ پایه‌ی دینی ندارد و این دو مفهوم کاملاً از هم جدا هستند.
منابع مورد استفاده
مقاله از منابع متعددی از جمله قرآن، روایات اهل بیت (علیهم السلام)، کتب حدیثی شیعه و سنی (مانند کافی، صحیح بخاری، صحیح مسلم)، و آثار اندیشمندان اسلامی (مانند شیخ مفید، علامه مجلسی، فخر رازی) استفاده کرده است.
اهمیت مقاله
این مقاله از چند جهت حائز اهمیت است:
- تحلیل دقیق: نویسندگان با استناد به منابع معتبر، سه قرائت مختلف از تقیه را به دقت تحلیل و نقد کرده‌اند.
- رویکرد تطبیقی: مقاله به بررسی تقیه در هر دو مذهب شیعه و سنی پرداخته و نشان می‌دهد که تقیه یک اصل اسلامی است که در هر دو مذهب جایگاه دارد.
- کاربرد عملی: مقاله به مسائل روز جامعه اسلامی نیز توجه کرده و نشان می‌دهد که تقیه در شرایط کنونی همچنان کاربرد دارد.
جمع‌بندی نهایی
مقاله«بازخوانی سه قرائت برساخته از مفهوم تقیه؛ انکار، انقضا، اتّحاد» با بررسی سه قرائت مختلف از تقیه، نشان می‌دهد که تقیه یک اصل اسلامی است که در شرایط خاص برای حفظ جان، مال و آبروی مسلمانان مشروعیت دارد. این مقاله برای کسانی که به مباحث کلامی و فقهی در حوزه تقیه و اختلافات مذهبی بین شیعه و سنی علاقه‌مند هستند، منبعی ارزشمند محسوب می‌شود.
برای دریافت متن کامل مقاله اینجا کلیک کنید
