مقاله «بررسی روایات نفی تفویض به امام، از نظر سندی و دلالی» نوشتهٔ محمدحسن عبدالصالحی و دکتر محمدتقی سبحانی، که در شماره دوم نشریه علمی «امامت در پرتو قرآن، سنت و عقل» (پاییز ۱۴۰۳ / ۲۰۲۴) منتشر شده، به‌صورت دقیق و مبسوط به تحلیل مفهومی، روایی و رجالی موضوع تفویض به امام می‌پردازد.
موضوع و ضرورت مقاله
تفویض به امام یکی از مسائل مهم در کلام شیعه است که به معنای واگذاری امور هستی یا دین به امامان معصوم تلقی می‌شود. در متون روایی شیعه، گاه این موضوع اثبات و گاه نفی شده است. با توجه به تعابیر متنوع واژهٔ “تفویض”، این مقاله با هدف رفع تعارض ظاهری میان این روایات و تبیین حدود تفویض، به تحلیل سندی و دلالی آنها پرداخته است.
ساختار مقاله
- تبیین مفهومی تفویض
مؤلفان تفویض را در چهار گونه اصلی تقسیم می‌کنند:
- تفویض استقلالی :واگذاری کامل و مستقل امور به امام بدون وابستگی به خداوند؛ باطل و شرک‌آمیز.
- تفویض جبری محض :نقش صرفاً واسطه‌ای برای امام؛ نادر و کمتر مورد اشاره.
- تفویض مأموری محض: اطاعت کامل امام از دستورات خدا، بدون نقش تصمیم‌ساز.
- تفویض مأموری امری بین الامری امام با علم، قدرت، و عصمت الهی و اراده آزاد، امور را تدبیر می‌کند، اما در چارچوب مشیت الهی.
- تحلیل روایات نافی تفویض
روایات نفی تفویض به سه دسته تقسیم می‌شوند:
- روایات برائت از مفوضه به‌طور مطلق (غالیان صفاتی)
- روایات نفی تفویض به جهت شرک
- روایات نفی تفویض استقلالی
نویسندگان با تحلیل سندی و محتوایی این روایات، نشان می‌دهند:
- روایات معتبر و قابل استناد، صرفاً تفویض استقلالی و مشرکانه را نفی می‌کنند.
- بسیاری از روایات به دلایل ضعف سند یا ابهام دلالت، برای نفی تفویض مأموری امری بین الامری، کفایت نمی‌کنند.
- مشهورترین و معتبرترین روایات، از نوع تأیید تفویض مأموری هستند.
- روش‌شناسی اعتبار روایات
نویسندگان از منهج اعتبارسنجی قدما بهره می‌گیرند، نه صرفاً منهج رجالی متأخرین. از نگاه آنان، روایات باید در منظومهٔ معارف شیعه و با شواهد متنی و عقلانی تحلیل شوند، نه صرفاً با نگاه سندی خشک.
یافته‌های کلیدی
- تفویض مأموری امری بین الامری، با تبیین عقلی و شواهد روایی متعدد، نه تنها مردود نیست، بلکه تأیید شده و در چارچوب فاعلیت الهی معنا می‌یابد.
- مفهوم شرک در روایات نافی تفویض، ناظر به غلو استقلالی است نه تفویض مأموری.
- بسیاری از روایات نافی، با تحلیل دقیق، مجمل یا غیر دال بر مدعای رد تفویض مأموری هستند.
- روایات اثباتی نیز، مؤید این نوع تفویضند، و در آنها امام، با علم و اراده معصومانه، کارگزار مشیت الهی در عالم است.
اهمیت و نوآوری مقاله
این مقاله از نخستین پژوهش‌های نظام‌مند در بررسی همه‌جانبه و تحلیلی موضوع «تفویض به امام» است که:
- با دسته‌بندی چهارگانهٔ بدیع، مفاهیم را تفکیک کرده؛
- با روشی ترکیبی (سند، دلالت، عقل، و منظومه معارف) روایات را تحلیل کرده؛
- از رهیافت رجالی متأخر فاصله گرفته و به رجوعی سنت‌گرایانه اما منسجم با منابع پرداخته است.
اطلاعات کتاب‌شناسی
- عنوان مقاله: Rejecting Delegation (Tafwīḍ) to the Imam: A Study of the Chains of Narrations and their Signification
- نویسندگان: محمدحسن عبدالصالحی، دکتر محمدتقی سبحانی
- نشریه: امامت در پرتو قرآن، سنت و عقل (Emāmah in the Light of the Qurʾān, Sunnah, and ʿAql)
- دوره: سال اول، شماره ۲، ۱۴۰۳
- صفحات: ۱۸۹ تا ۲۱۷
برای دریافت متن کامل مقاله اینجا کلیک کنید
