دانشنامهای که جهانبینی تشیع را به زبان عقلانیت روایت میکند
مراسم رونمایی از «موسوعه معارف شیعه» همراه با نشست علمیتخصصی با عنوان «معرفی تشیع در جهان معاصر، ضرورت ها و چالشها» در تاریخ ۲۷ آذرماه ۱۴۰۴ با حضور جمعی از علما، استادان و پژوهشگران برجسته حوزه و دانشگاه، در مجمع جهانی اهلبیت علیهمالسلام برگزار شد.
این برنامه با مشارکت و همکاری چندین نهاد علمی و فرهنگی از جمله مؤسسه معارف اهلبیت(علیهم السلام)، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، مرکز مدیریت حوزههای علمیه، مؤسسه احیاء میراث تمدن اسلامی، و دفتر تبلیغات اسلامی برگزار گردید.
در این مراسم، سخنرانان به تحلیل ابعاد مختلف این رویداد پرداختند. حضرت آیتالله رضا رمضانی، دبیرکل مجمع جهانی اهلبیت(علیهم السلام)، بر عقلانیت و استدلالمحوری به عنوان روح حاکم بر معرفی تشیع تأکید و «موسوعه» را بیان یک جهانبینی دانست. دکتر احمد واعظی، رئیس دفتر تبلیغات اسلامی، فضای مجازی را مؤثرترین میدان برای ترویج این معارف عنوان کرد. دکتر محسن الویری، استاد تاریخ، عصر حاضر را «قرن دائرةالمعارفنویسی» خواند و خواستار نهضتی نو در این عرصه شد. دکتر محمدعلی ربانی از سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، رونمایی این اثر را «اعلام یک موضع علمی» برای گفتگوی تمدنی دانست. حجتالاسلام والمسلمین سیدکلب جواد نقوی از هند نیز بر نقش تاریخی اهلبیت(علیهم السلام)در تمدن جهانی تأکید کرد.
پروژه البیان: معرفی تشیع بیحاشیه و مبتنی بر اصالت
سخنان حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمدتقی سبحانی، رئیس مؤسسهالبیان للتواصل والتأصیل:
دکتر محمدتقی سبحانی با تشکر از حضار و میهمانان خارجی از کشورهایی مانند هند و روسیه، سخنان خود را با بیان فلسفه تأسیس مؤسسه البیان آغاز کرد. وی توضیح داد: «موسسه البیان برآمده از تجربهای حدود ۲۰ سال قبل در لبنان با نام مؤسسه “الحضاره” است که با هدف معرفی اندیشه تمدنی اسلام و تشیع به جهان عرب تأسیس شد و امروز با حدود ۵۰۰ اثر به زبان عربی امروزی فعال است. در تعاملات ما با جهان اسلام و بیرون از آن، احساس خلأ بزرگی کردیم: معرفی تشیع به زبان بزرگان شیعه، بدون هیچ گونه ممیزی افراطی یا تفریطی؛ اسلام آنگونه که عالمان شیعه میشناسند و معرفی میکنند. چگونه میتوانیم زبان گویای حوزههای علمیه و دانشمندان شیعه برای غیرشیعیان باشیم؟ واژه “البیان” در نام مؤسسه، دقیقاً اشاره به همین خواست دارد: ارائه تشیع به زبانی روشن. نه قرار است شیعهسازی در دنیا صورت بگیرد، نه قرار است جدل یا مناقشه در مبانی دیگران کنیم. تنها هدف البیان این است: تشیع را آنگونه که عالمان، مجتهدان و متخصصان ما میشناسند، به دنیای بیرون معرفی کنیم.»
وی افزود: «دو واژه “تواصل” و “تأصیل” در نام مؤسسه، اشاره به دو چالش بزرگ تشیع در جهان امروز دارد. اول “تأصیل” یا اصیلسازی؛ یعنی باید اصالتهای شیعه را بشناسیم و معرفی کنیم. دوم “تواصل”؛ یعنی باید بتوانیم درست ارتباط برقرار کنیم. نقطه اتصال ما با دیگران باید به صورت گسترده، روشن و قاطع مشخص شود. ادبیات ارائه شیعه امروز برای دیگران هنوز ناقص است. باید دیگریها را به رسمیت بشناسیم و باب گفتگو و ارتباط را برقرار کنیم.»
دکتر سبحانی سپس به تشریح ویژگیهای “موسوعه معارف شیعه” به عنوان یکی از پروژههای محوری این مؤسسه پرداخت:
ویژگی اول: جامعیت و گستردگی. این مجموعه محدود به یک موضوع نیست. عناوین آن از منابع اصلی شیعه (عقل، قرآن، سنت) آغاز میشود تا مسائل روز و آخرین چالشها را در بر میگیرد. در این مجموعه به موضوعاتی مانند حقوق بشر، صلح، جنگ، محیط زیست، مسئله خانواده، و حتی معرفی «سازمان روحانیت» و «حوزههای علمیه» در قالب مجلدات جداگانه پرداخته شده است. یک مجلد نیز به «مطالعات استراتژیک و ژئوپلیتیک شیعه» اختصاص دارد که پهنه حضور شیعه در منطقه و جهان را تصویر میکند.
ویژگی دوم: توجه به تخصص. در نگارش این آثار، از شخصیتهایی استفاده شده که در رشته خود دارای رزومه قوی و از افراد تراز اول آن حوزه هستند.
ویژگی سوم: پژوهش جمعی و نقد چندمرحلهای. یک شیوهنامه مشخص داشتیم که آرا شخصی افراد در آن راه نیابد و تنها آرای مورد اجماع و اشتراک ارائه شود. هر اثر بارها رفتوبرگشت شده، ارزیابی و نقد شده است. برای هر نویسنده، حدود ۵ استاد را جمع کردیم تا اثر را نقد و ارزیابی کنند. برخی از آثار تا سه بار از اول تا پایان بازنویسی شدهاند. هدف این بوده که آخرین دستاوردهای محققان هر رشته در آن بازتاب یابد و اگر اختلاف نظری میان اندیشمندان بزرگ وجود دارد، حتیالامکان با ظرافت اشاره شود تا اثر یکجانبه نباشد.
ریاست محترم بنیاد بین المللی امامت، در ادامه مخاطب این مجموعه را “فرهیخته غیرمتخصص” تعریف کرد؛ یعنی کسی که در رشتهای خاص تخصص ندارد اما به دنبال بحث دقیق و اصیل در آن موضوع است. از نظر فنی مطالب کاملاً تخصصی و مستند هستند، اما زبان ارائه به گونهای است که یک غیرمتخصص نیز میتواند متن را بفهمد و با آن ارتباط برقرار کند.
مدیر عامل موسسه اهل بیت علیهم السام، برنامههای آینده برای این موسوعه را به طور مشروح اعلام کرد:
۱. ترجمه به زبانهای مختلف: اولین برنامه، ترجمه این مجموعه به حداقل ده زبان رسمی و بینالمللی دنیاست. هماکنون ترجمه به عربی در لبنان، به ترکی با همکاری مؤسسات معتبر ترکیه، و به اردو در حال انجام است. بخشهایی نیز به روسیه ترجمه و منتشر شده است. برای ترجمه انگلیسی که بسیار حساس است، در حال رایزنی با یک تیم نخبه و ناشر معتبر بینالمللی هستیم.
۲. رسانهایسازی: چند پروژه رسانهای برای این مجموعه پیشبینی شده است، از جمله تولید پادکست و انیمیشن، تا این محتوا به صورتهای مختلف در فضای بیرونی اشاعه یابد.
۳. نشستهای انتقادی: ما معتقدیم هیچ کاری بدون خطا نیست. بنابراین پس از این رونمایی، برای هر یک از این کتابها یک نشست انتقادی تخصصی با حضور شخصیتهای برجسته همان رشته برگزار خواهیم کرد تا از نقدها برای بهبود ویرایشهای بعدی استفاده کنیم.
۴. عرضه بینالمللی: پیشنهادهایی از سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و سایر نهادها برای داشتن یک عرضه مناسب خارج از ایران دریافت کردهایم که در صورت همکاری قابل اجراست.
وی در پایان با تأکید بر لزوم هم افزایی نهادی گفت: «موسسه البیان یک مؤسسه خصوصی و شخصی است که از احساس تکلیف فردی برآمده، اما ما باید مرجعیتها را به رسمیت بشناسیم و همافزایی کنیم. مجمع جهانی اهلبیت(علیهم السلام) میتواند مرجع توضیح اندیشه تشیع در دنیای امروز باشد و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی نهاد رسمی در ابلاغ این پیام است. این جلسه خود مصداق خوبی از همافزایی بود.» وی در پایان از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و تمامی دستاندرکاران تولید این اثر تقدیر کرد.
در پایان این نشست، با حضور علما و اندیشمندان برجسته، از اثر فاخر «موسوعه معارف شیعه» رونمایی شد. تاکنون پانزده جلد از این مجموعه ارزشمند منتشر شده است.
