معرفی مقاله: نقد ترجمه کتاب «فلسفه دین» جان هیک
نویسنده مقاله: محمدتقی سبحانی
منتشرشده در: مجله آینه پژوهش، شماره ۲۳، بهمن و اسفند ۱۳۷۲ (صفحات ۱۶–۲۰)
موضوع مقاله:
این مقاله به نقد ترجمه فارسی کتاب «فلسفه دین» اثر جان هیک، ترجمه بهرام راد و ویراسته بهاءالدین خرمشاهی می پردازد. کتاب اصلی از مجموعه «مبانی فلسفه ها» (Foundations of Philosophies) است که به بررسی مفاهیم بنیادین فلسفه دین، مانند وجود خدا، مسأله شر، زبان دینی، و تقابل ادیان اختصاص دارد. ترجمه فارسی این کتاب در سال ۱۳۷۲ را انتشارات الهدی منتشر کرده است.
خلاصه محتوای کتاب:
جان هیک در این کتاب به تحلیل فلسفی مفاهیم دینی با نگاهی فرادینی و بی‌طرفانه می‌پردازد. او مرزهای فلسفه دین را از کلام و الهیات متمایز می‌کند و بر این باور است که فلسفه دین به عنوان دانشی درجه دوم، به توصیف و تحلیل مفاهیم دینی می‌پردازد، نه اثبات یا رد آنها. کتاب در یازده فصل، موضوعاتی همچون «مفهوم خدا در سنت یهودی-مسیحی»، «مسأله شر»، «زبان دین»، و «تعارض ادعاهای ادیان» را بررسی می‌کند.
نقاط قوت ترجمه از نگاه نویسنده مقاله:
- تلاش مترجم برای ارائه ترجمه‌ای روان و دقیق از متن فشرده و فلسفی جان هیک.
- افزودن واژه‌نامه و توضیحات تکمیلی برای تسهیل فهم مخاطبان نوآموز.
- ویرایش نسبتاً حرفه‌ای متن به همت بهاءالدین خرمشاهی.
نقدهای محوری به ترجمه:
۱. خطاهای مفهومی در ترجمه اصطلاحات تخصصی:
- اشتباه در تفکیک مفاهیمی مانند «Theism» (خداپرستی) و «Monotheism» (یکتاپرستی) که در برخی صفحات به جای یکدیگر به کار رفته اند.
- ترجمه نادرست «Henotheism» به «ربّ الأربابی» درحالی که معادل صحیح آن «تسلیم به یک خدا با پذیرش خدایان دیگر» است.
۲. حذف یا تحریف جملات کلیدی:
- حذف جملاتی که به تبیین شخصیت خدا در سنت یهودی-مسیحی می‌پردازند (مانند «خداوند ما را به صورت خودش آفرید»).
- تغییر نادرست عبارت «I-Thou» (من-تو) به «من-او» که ماهیت رابطه شخصی با خدا را مخدوش می‌کند.
۳. ابهام در ترجمه عبارات فلسفی:
- ترجمه «Personal God» به «خدای متشخص» به‌جای «خدای شخصوار» یا «خدای دارای صفات شخصی»، که موجب سوءتفاهم در مفهوم «شخص بودن خدا» شده است.
- خطا در ترجمه «Ultimate Concern» (دلبستگی واپسین) به «غایت قصوى» که با نظریه تیلیخ درباره ایمان ناسازگار است.
۴. بی‌توجهی به ویرایش و بازبینی:
- تکرار اشتباهات در چاپهای مختلف کتاب بدون اصلاح (مانند توصیف نادرست «عهد عتیق» و «عهد جدید»).
- نادیده گرفتن تفاوتهای نسخه اصلی (چاپ ۱۹۹۰) با ترجمه فارسی در برخی بخشها.
نمونه‌های مشخص از خطاها:
- در صفحه ۲۹، ترجمه «Polytheism» به «چندخدایی» با توضیح نادرست مبنی بر «مشترک بودن این اعتقاد بین اقوام ابتدایی و یونانیان» درحالیکه منظور «شیوع این باور در جوامع باستانی» است.
- در صفحه ۳۷، تحریف جمله «God is personal, not a person» به «خداوند متشخص است، نه یک شخص» که معنای دقیق «خدا شخصوار است، نه یک فرد انسانی» را نمی‌رساند.
جمع‌بندی:
نویسنده مقاله با قدردانی از تلاش مترجم و ویراستار، بر این باور است که ترجمه حاضر علی‌رغم مزایا، به دلیل خطاهای مفهومی و تحریفی، از دقت لازم برخوردار نیست. این نقد نه تنها اشکالات موجود را برمی‌شمرد، بلکه ضرورت بازنگری در ترجمه متون فلسفی و توجه به ظرافتهای زبانی را گوشزد می‌کند. مقاله تأکید دارد که دقت در انتقال مفاهیم فلسفی، به‌ویژه در حوزه دین، برای جلوگیری از برداشتهای نادرست و تقویت گفتگوی بینافکری ضروری است.
این نقد به مثابه راهنمایی برای مترجمان و ویراستاران آینده عمل می‌کند و اهمیت همکاری متخصصان فلسفه و ادیان در ترجمه آثار تخصصی را پررنگ می‌سازد.
