معرفی کامل مقاله
عنوان مقاله
“العقل و النص فی الکلام الإسلامی، قراءة فی الإشکالیة“
نویسنده و مترجم
- نویسنده: استاد محمد تقی سبحانی
- پژوهشگر برجسته کلام اسلامی و مدیر مرکز دراسات المکتب الإعلامی الإسلامی در قم.
- مترجم: فرقد الجزائری
محل انتشار و دسترسی
- مجله: نصوص معاصرة
- شماره و تاریخ انتشار: زمستان 1426، شماره 5
- صفحات: از صفحه 43 تا 73
- لینک دسترسی: مطالعه مقاله در نورمگز
خلاصه مقاله
مقاله «العقل و النص فی الکلام الإسلامی» یکی از آثار کلیدی در تحلیل مسئله دیرینه میان عقل و نصوص دینی در تاریخ تفکر اسلامی است. نویسنده با بررسی دقیق تاریخی و فلسفی، به تحلیل چالش‌های ناشی از این دوگانگی پرداخته و تلاش کرده است تا راه‌حل‌های متعادل برای رفع تعارض میان ایمان و عقلانیت ارائه دهد.
نویسنده در این مقاله به پرسش‌هایی می‌پردازد مانند:
- چگونه متکلمان اسلامی از صدر اسلام تاکنون رابطه عقل و نص را تحلیل کرده‌اند؟
- افراط و تفریط در این زمینه چه پیامدهایی برای تفکر اسلامی داشته است؟
- آیا می‌توان به مدلی متعادل از جمع میان عقل و وحی دست یافت؟
عناوین و بخش‌های مهم مقاله
- مقدمه: عقل و نص در تاریخ تفکر اسلامی
- بررسی تاریخچه شکل‌گیری این مسئله در تمدن اسلامی.
- تأکید قرآن کریم بر تعقل و تفکر و تأثیر آن بر رویکرد مسلمانان اولیه.
- اشاره به جایگاه وحی در هدایت عقل و تعارضات ناشی از تأویل نصوص.
- رابطه عقل و وحی: چالش‌ها و رویکردها
- رویکرد نص‌گرایانه افراطی:
- ظهور جریان اهل حدیث و تمرکز بر ظاهر نصوص دینی.
- تأثیر سیاست‌های خلفای عباسی در گسترش این رویکرد.
- انتقاد از جمود فکری و محدودیت عقلانیت در این دیدگاه.
- رویکرد عقل‌گرایانه افراطی:
- تحلیل تفکرات معتزله و تلاش آن‌ها برای تعقل در همه مسائل دینی.
- بررسی تأثیرات منفی افراط در عقلانیت بر ایمان.
- رویکرد اعتدالی:
- نگاه متعادل قرآن به عقل و وحی.
- معرفی جریان‌هایی که تلاش کردند این دوگانگی را حل کنند.
- چهره‌های برجسته در تقابل عقل و نص
- امام غزالی:
- بررسی دو دوره فکری وی: از فلسفه و کلام به سوی تصوف.
- نقد او بر افراط در عقلانیت و تأثیرات آن بر نصوص دینی.
- نگاه او به محدودیت‌های عقل و اهمیت شهود عرفانی.
- ابن رشد:
- دفاع از عقل فلسفی و تأکید بر ضرورت تأویل نصوص دینی برای اهل فلسفه.
- تفاوت اساسی دیدگاه او با غزالی و تلاش او برای جمع عقل و دین.
- نقش تشیع در توازن میان عقل و نص
- دوران ائمه (علیهم السلام):
- نقش راهبردی ائمه در هدایت عقل و جلوگیری از افراط یا تفریط.
- متکلمان شیعه:
- تحلیل نظرات شخصیت‌هایی همچون:
- شیخ مفید: ترکیب عقل‌گرایی و نص‌گرایی.
- سید مرتضی علم‌الهدی: تأکید بر عقلانیت در اثبات اصول دین.
- علامه حلی: اوج تکامل عقل‌گرایی شیعی در قرن هشتم هجری.
- تحلیل نظرات شخصیت‌هایی همچون:
- نتیجه‌گیری: راه‌حلی برای آینده
- انتقاد از گرایش‌های افراطی در هر دو سوی عقل و نص.
- ارائه مدل تعادلی که بر اساس آن:
- عقل در تفسیر و تأویل وحی نقش مکمل ایفا کند.
- وحی به عنوان هادی عقل عمل نماید.
تحلیل دستاوردهای مقاله
الف) ویژگی‌های بارز مقاله:
- جامعیت تاریخی: بررسی دقیق تطور تعامل عقل و نص از صدر اسلام تا قرن ششم هجری.
- رویکرد تطبیقی: مقایسه میان مکاتب مختلف کلامی مانند اشاعره، معتزله، و امامیه.
- نوآوری فکری: تلاش برای ارائه رویکردی جدید و متوازن در موضوعی که همچنان چالش‌برانگیز است.
ب) اهمیت مقاله برای مخاطبان:
این مقاله به دلیل پرداختن به یکی از بنیادی‌ترین مسائل تفکر اسلامی، برای گروه‌های زیر بسیار مفید است:
- پژوهشگران کلام و فلسفه اسلامی: برای درک تطور تاریخی تعامل عقل و نص.
- دانشجویان الهیات: به‌عنوان منبعی برای آشنایی با چالش‌های بنیادی در مطالعات دینی.
- علاقه‌مندان به اندیشه اسلامی: برای تعمق در یکی از مسائل کلیدی تاریخ اسلام.
نتیجه‌گیری کلی
مقاله “العقل و النص فی الکلام الإسلامی“ با تحلیل جامع تاریخی و فلسفی خود، نه‌تنها به تبیین دقیق مسئله رابطه عقل و نص پرداخته است، بلکه الگویی برای پژوهش‌های آینده در این حوزه ارائه می‌دهد. این اثر با ایجاد تعادل میان عقل و وحی، می‌تواند الهام‌بخش نسل جدیدی از متفکران اسلامی باشد.
دریافت متن کامل مقاله
